María Arriagak 100 urte
Maria Arriagak, Alejandro Aldekoa dantza maisu eta danbolintero handiaren emazteak, 100 urte bete ditu, eta San Lorentzo dantza taldeko familia osoak, etxekoak, auzokoak eta inguruetako lagunak, zorionak eman dizkiote bere egun handian, Aretxandietan (Atxañietan) Dantzari Dantza dantzatuz. Zorionak Maria bihotz bihotzez!!
María Arriaga Arriaga 1923ko maiatzaren 31n jaio zen Bolibarren, Aretxabal (Atxabal) baserrian. Ama gazterik gaixotu zen, 40 urte zituela, eta zainketa medikoei esker ez zen 87 urte bete arte hil. Aita 66 urterekin hil zitzaion. Maria 6 anai-arrebetatik zaharrena izan zen, eta horietatik 3 haurtzaroan hil ziren. Ahizpa zaharrena izanik, gaztetatik egokitu zitzaion etxeko lanen ardura hartzea. Baserri handi batean bizi ziren, lur askorekin, baina jende gutxirekin lan ugariari aurre egiteko: anaiak tuberkulosia hartu zuen soldaduskan, eta 3 urte baino gehiagoko gaixoaldian ezin izan zuen lanik egin, ama gaixorik zegoen... eta Mariari gogor lan egitea tokatu zitzaion. Atxabalen sagarrondo asko zituzten eta urte osorako sagardoa egiten zuten. Jateko sagarrak, mahaikoak, Durango eta Eibarreko merkatuetan saltzen zituzten, edo Gasteiztik edo Bilbotik etortzen ziren erosleei. Mariak dioen bezala: 20-30 urte beranduago jaio izan balitz! Orain ez dago sagarrondorik... Ziur aski, garai hartako lan gogorragatik, ekarri behar izan zituen zamengatik, Mariak gaitz larri bat du bizkarrean, tente egotea eragozten diona.
Iruzubietan eskola bat zegoen, baina Mariak, askotan lan egin edo anai-arrebak zaindu behar izaten zituenez, ezin zuen erregulartasunez joan. Iruzubieta auzoko eskolan, maistrak gaztelaniaz hitz egiten eta irakasten zuen, eta horregatik ikasleek, denak euskaldunak, ez zuten gauza askorik ulertzen. Gainera, eskolan euskaraz hitz egiten zuenari isuna jartzen zitzaion. Hala eta guztiz ere, penagarriak izan arren, gaztelaniaz irakurtzen eta idazten ikasi zuen. Doktrina, aldiz, gerra aurretik euskaraz zen, gero, Francorekin, dena espainolez. Mezetara, doktrinara eta arrosariora joatea derrigorrezkoa zen. Jaiegunetan, Maria abarka zahar batzuk oinetan eta zapatak eskuan zituela irteten zen etxetik, errepidera iristean jantzi eta zapata garbiekin mezetara joan ahal izateko.
Bolibarko dantza plaza ospetsua zen eta bertara inguruetako, Markinako eta Mallabiko jendea joaten zen. Apaizaren eraginez, jendeak plaza publikoan dantza egiteari utzi zion eta Aroma tabernako aretoan modan jarri zen dantza. Dantzaldira sartzen ziren gizonek diru bat ordaintzen zuten soinujoleari ordaindu ahal izateko, eta trukean bereizgarri bat jartzen zitzaien nork ordaindu zuen eta nork ez jakiteko. Emakumeek ez zuten ordaintzen. Neska gazteak 18 urterekin hasten ziren dantzara joaten, oro har.
Elizatik ekimen puritanoak sustatu ziren, hala nola Frantziskotarren Hirugarren Ordena, non gazte batzuk sartu ziren, "kordoikoak" bezala ezagutzen ziren (frantziskotarrek kordoi zuri bat daramate eta hortik datorkio izena). Apaiza balkoitik zelatan zegoen, langileei sermoia botatzeko. Halako jarrera persekutorioa zuen apaizak, non herriko gazteek apaizetxeko leihoak eta balkoia harrikatu baitzituzten. Elizak frantziskotarrak zekartzan mutilak alde batetik eta neskak bestetik aletzeko bereziki prestatuak, bekatu eginez gero infernuko martirioekin mehatxatuz, egitez edo pentsamenduz. "Orduko eliza eta gaurkoa ikusi! Orduan dena bekatua zen!" zioen Mariak. Elizan bertan ere, mezan, gizonak alde batean esertzen ziren eta emakumeak bestean, emakumeak ezkerrean eta gizonak eskuinean.
Mariaren arabera, gizon asko baldarrak ziren dantzan. Auzoan Jose Mª Lariz bizi zen, akordeoia jotzen zuen, bere ahizpak bezala, Mariaren lagunak. Soinujole bezala estimatua izango zen, baina dantzan oso baldarra zen, ez zen gai pasodoble fundamentudun bat dantzatzeko, eta bere ahizpak, aldiz, dantzari nabarmenak ziren. Inoiz, Jose Marik neska jakin bat dantzara atera ahal izateko, bere ahizpetako batek akordeoia jotzen zuen berak dantza egin zezan, berak jendaurrean jotzen zuen aldi bakarra zen. Pasodoblea dantzarik xumeena bezala hartzen zen, jarraian ibiltzea bezala da. Solte, trikitia dantzatzen, plazan ere ikasten zen, besteei behatuz eta praktikatuz. Mariak gogoratzen, du Alejandro Aldekoaren lagun batek esaten zuela, Maria berak irakatsi ziola arrimatekoan dantza egiten, baldarra zen antza, eta Mariak lagundu egin zion pauso batzuk ematen (nahiz eta Mariak aitortu mutil batzuekin ezinezkoa zela, ez baitzuten musika entzuten eta horrela ezinezkoa baitzen haiei laguntzea).
Trikitian edo santza solutan ere aldeak zeuden. Dantzatzen ez zekiten neskak, diskrezioz, ez ziren korrika ateratzen, eta gizonak, berriz, neskaren bat ateratzearren saltu batzuk edonola egiten zituzten besoak altzaturik eta listo. Baina Mariarentzat orduan ez zegoen inor apartekorik dantzan. Denek denetik dantzatzen zuten, hobeto edo okerrago, tangoa eta txotisa ere bai, eta ongi egitea zaila bazen ere, denek dantzatzen zuten. Neskek dantzaldia bikoteka dantzatzen zuten, eta gero mutilak etortzen zitzaizkien dantza eske, baina Mariak aitortu zigunez, batzuetan uko egiten zioten gizonezkoen konpainiari, neska lagunen artean hobeto dantzatu ahal izateko, gustura, dantzatzearen plazer hutsagatik.
Bolibarren ez zegoen tradiziorik dantzari-dantza eta soka-dantza dantzatzeko, ezta herriko txistulari/dantza-maisurik ere. Alejandro Aldekoa izan zen gerra ostean herriko jaiak alaitzen hasi zena, Bolibarko lagun baten bitartez. Bere aita Udaleko zinegotzia zen. Nolanahi ere, Amariak eta Alejandrok Iruzubietako aretoan ezagutu zuten elkar: "Erromerira etortzen ziren, edozein ijito balira bezala, Berrizko 3 edo 4 mutileko talde bat, eta egongelan elkar ezagutu genuen. "
Dantzaldiak jota eta arin-arin batekin, trikitian bukatzen ziren eta Maria eta bere lagunak amaierara arte geratzen ziren. Orduan irten ziren Alejandro eta bere lagunak Mariarekin eta bere lagunekin dantzatzera. Dantzaldia amaitu eta etxera itzuli zirenean, mutilek etxera lagundu zieten. Mariaren lagunak bera baino urrunago bizi ziren, eta, ohi bezala, elkarrekin joan ziren erdibideraino. Alexandro ere bai. Eta horrela ibili ziren solasean Atxabaleraino, Mariaren baserriraino. Agur esan zioten elkarri eta Alejandro bere bizikletan joan zen. Hurrengo astean berriro elkar ikusi eta elkarrekin itzuli ziren dantzalditik, eta horrela pixkanaka ezkongai bihurtu ziren.
1951n Bolibarren ezkondu ziren Alejandro Aldekoa eta Maria Arriaga. Aretxabaletik Aretxandietara, baserritik baserrira eta lanean jarraitzera. Hiru seme-alaba izan zituzten: German, Amaia eta Jon. Orduan oraindik ez zen normala emakumeek txistua jotzea eta Amaiak ezin izan zituen aitaren pausoak jarraitu, baina Germanek eta Jonek aitarekin dantzatzen eta txistua jotzen ikasi zuten. Biak dantzari onak izan dira San Lorenzo taldean. Jon, haurra, gainera, haurra zenean nabarmendu zen, 15 urtetik beherakoen modalitatean aurreskulari lehiaketa asko irabazten zituenean, aurreskua eta atzeskua markatzen zituen. Biek Alejandrori lagundu zioten atabal edo txistuarekin emanaldi garrantzitsuetan. Gaixotasunagatik edo hainbat ekintza batera egiteagatik Alejandrok ekitaldiren batera joaterik ez zuenean, Germanek edo Jonek aitaren ordezkotza egiten zuten.
